ServBay’de MongoDB Veritabanını Kurma ve Yönetme

MongoDB, esnek yapısı, güçlü sorgu yetenekleri ve yatayda ölçeklenebilirliği ile tanınan lider bir NoSQL belge veritabanıdır. Modern uygulama geliştirmede en popüler tercihlerden biridir. ServBay, macOS geliştiricileri için benzersiz bir entegre ortam sunarak, birden çok MongoDB sürümünün kurulmasını, yapılandırılmasını ve yönetilmesini büyük ölçüde kolaylaştırır. Ayrıca, temel tüm komut satırı araçlarıyla eksiksiz ve verimli bir yerel geliştirme/test çalışma istasyonu kurmanızı sağlar.

Genel Bakış: Neden ServBay Üzerinde MongoDB Kullanmalı?

ServBay sadece bir başlatıcı değil, eksiksiz bir geliştirme ortamı yöneticisidir. MongoDB için bu, şunları ifade eder:

• Çoklu Sürüm Birlikte Var Olma ve Geçiş: Tek tıkla birden fazla MongoDB sürümünü (ör. 5.0, 6.0, 7.0, vb.) yükleyip çalıştırabilir, proje ihtiyacınıza göre kolaylıkla geçiş yapabilirsiniz. Ortam çakışmalarından endişe etmenize gerek kalmaz.
• Grafiksel Yapılandırma: Karmaşık yapılandırma dosyalarını elle düzenlemeye elveda deyin. ServBay’in görsel arayüzünde MongoDB’nin port, IP, veri dizini gibi temel parametrelerini sezgisel olarak ayarlayabilirsiniz.
• Entegre Araç Zinciri: ServBay, resmi MongoDB Shell (mongosh) ve MongoDB Database Tools’u otomatik olarak kurar ve yönetir. Böylece, mongostat, mongotop, mongodump ve mongorestore gibi tüm anahtar araçları anında kullanmaya başlayabilirsiniz.

Bu rehber, kurulumdan ileri seviye bilgiye kadar tüm süreci kapsayan adım adım bir yol haritası sunar. Kurulum, yapılandırma, etkileşimli yönetim, anlık performans izleme, veri yedekleme ve geri yükleme gibi tüm kritik aşamaları içermektedir.

1. MongoDB Servisini Kurma ve Yapılandırma

Adım 1: MongoDB Paketini Kurmak

ServBay üzerinde MongoDB’yi kurmak ilk adımdır.

1. ServBay uygulamasını açın.

2. Sol menüden Paketler (Packages) sekmesine tıklayın.

3. Paket listesinde, aşağıya kaydırarak Databases kategorisine gidin ve MongoDB bölümünü bulun.

4. Projenizin ihtiyacı olan MongoDB sürümünü seçin (örneğin, MongoDB 7.0) ve sağındaki yükleme butonuna tıklayın. ServBay gerekli dosyaları indirip kurulumu tamamlayacaktır.

   

Adım 2: MongoDB Servisini Ayrıntılı Şekilde Yapılandırmak

Kurulum tamamlandıktan sonra, MongoDB hizmetinin detaylı ayarlarını yapabilirsiniz.

1. Sol menüden Databases -> MongoDB -> Yeni yüklediğiniz sürümü (ör. MongoDB 7.0) seçin.

   

2. Bu ekranda şu başlıca yapılandırmaları özelleştirebilirsiniz:

   • Bind IP (IP Bağlama): MongoDB servisinin dinlediği ağ adresidir. Varsayılan 127.0.0.1, ::1 yerel geliştirme için en güvenli ayardır; yalnızca kendi bilgisayarınızdaki uygulamalar bağlanabilir.
   • Bind Port (Port Bağlama): Veritabanı için bağlantı portudur. MongoDB’nin varsayılan portu 27017’dir, özel bir gereksinim yoksa bunu değiştirmek önerilmez.
   • Socket: Unix socket dosya yoludur. Yerel bağlantılar için socket kullanmak, ağ katmanını atladığı için TCP/IP’ye göre daha hızlıdır.
   • Data dir (Veri Dizini): MongoDB’nin tüm veritabanı dosyalarını (koleksiyonlar, indeksler vb.) sakladığı yerel disk yoludur. ServBay burada mantıklı bir varsayılan belirler. Sağdaki klasör simgesine tıklayarak Finder üzerinden bu dizine erişebilirsiniz.
   • Additional Parameters (Ek Parametreler): Gelişmiş ayar bölgesidir. MongoDB’nin diğer başlangıç parametrelerini ekleyebilirsiniz; örneğin erişim kontrolünü etkinleştirmek isterseniz --auth yazabilirsiniz.

Adım 3: MongoDB Servisini Başlatmak

1. Tüm yapılandırmaları tamamladıktan sonra sağ alt köşedeki Kaydet (Save) butonuna mutlaka tıklayın.
2. Paketler (Packages) sayfasına dönün, yapılandırdığınız MongoDB sürümünü bulun ve hizmeti başlatmak için sağındaki gri anahtarı açın.
3. Anahtar yeşile döndüğünde ve durum ışığı yanarsa MongoDB örneğiniz başarıyla çalışıyor ve bağlantılar için hazırdır.

2. Etkileşimli Yönetim: MongoDB Shell (mongosh)’a Hakim Olun

mongosh, MongoDB’nin resmi modern komut satırı arayüzüdür. Söz dizimi vurgulama, akıllı otomatik tamamlama, komut geçmişi ve gelişmiş betik fonksiyonları ile veritabanıyla çalışmanın en iyi yoludur.

MongoDB Shell Kurulumu

ServBay, mongosh’u bağımsız bir paket olarak sunar ve ihtiyacınıza göre kurulabilir.

1. Paketler (Packages) sayfasında MongoDB Shell’i bulun.
2. Sağındaki yükleme butonuna tıklayın. Kurulumdan sonra, mongosh ServBay’in kontrol ettiği terminal ortamının tamamında kullanılabilir olur.

mongosh Nasıl Kullanılır

ServBay ortamıyla uyumlu herhangi bir terminalde (macOS Terminal veya iTerm2 gibi) mongosh komutunu çalıştırabilirsiniz.

1. Temel Bağlantı: Terminali açıp, yerelde çalışan MongoDB örneğine (port 27017) bağlanmak için aşağıdaki basit komutu girin:

   mongosh

   Daha ayrıntılı bir bağlantı metniyle de kullanabilirsiniz:

   mongosh "mongodb://127.0.0.1:27017"

2. Etkileşimli Kullanım Örnekleri (CRUD Uygulaması): Bağlantı sağlandığında, güçlü bir etkileşimli JavaScript ortamına giriş yapmış olursunuz. Şimdi, tam anlamıyla bir örnek üzerinden kullanımını inceleyelim.

   • 1. Adım: Veri Tabanı Seçimi veya Oluşturulması

     // Bu komut, servbay-demo veritabanına geçiş yapar. Eğer yoksa, ilk veri yazımında otomatik olarak oluşturulur.
     use servbay-demo

   • 2. Adım: Koleksiyon Oluşturma ve Veri Ekleme (Create)

     // Tek bir kullanıcı dokümanı ekle
     db.users.insertOne({
       _id: 1,
       name: "Alice",
       email: "alice@servbay.demo",
       age: 30,
       tags: ["developer", "php", "backend"],
       joined_date: new Date("2023-01-15")
     })
     
     // Daha zengin sorgular için birden fazla kullanıcı ekle
     db.users.insertMany([
       { _id: 2, name: "Bob", email: "bob@servbay.demo", age: 25, tags: ["designer", "ui", "frontend"] },
       { _id: 3, name: "Charlie", email: "charlie@servbay.demo", age: 35, tags: ["developer", "python", "data"] },
       { _id: 4, name: "Diana", email: "diana@servbay.demo", age: 29, tags: ["developer", "nodejs", "backend"] }
     ])

   • 3. Adım: Veri Sorgulama (Read)

     // Koleksiyondaki tüm dökümanları sorgula ve .pretty() ile biçimli göster
     db.users.find().pretty()
     
     // Koşullu sorgu: Yaşı 28’den büyük olan geliştiricileri bul
     db.users.find({ age: { $gt: 28 }, tags: "developer" })
     
     // Belirli alanları döndür: Sadece isim ve e-posta
     db.users.find({}, { name: 1, email: 1, _id: 0 })

   • 4. Adım: Veri Güncelleme (Update)

     // Tek doküman güncelle: Alice'e 'lead' etiketi ekle ve yaşını güncelle
     db.users.updateOne(
       { name: "Alice" },
       { $set: { age: 31 }, $addToSet: { tags: "lead" } } // $addToSet etikette tekrar olmasını önler
     )
     
     // Çoklu dokümanları güncelle: Tüm 'backend' geliştiricilere 'active' durumu ekle
     db.users.updateMany(
       { tags: "backend" },
       { $set: { status: "active" } }
     )

   • 5. Adım: Veri Silme (Delete)

     // Bir dokümanı sil
     db.users.deleteOne({ name: "Bob" })
     
     // Silindiğini kontrol et
     db.users.find({ name: "Bob" }).count() // 0 döndürmeli

3. Gerçek Zamanlı İzleme ve Yönetim: MongoDB Veritabanı Araçlarını Kullanın

ServBay, aynı zamanda MongoDB Database Tools paketini de içerir. Bu paket; ileri seviye yönetim ve DevOps için vazgeçilmez olan mongostat, mongotop, mongodump ve mongorestore araçlarını içerir.

MongoDB Database Tools Kurulumu

1. Paketler (Packages) sayfasında MongoDB Database Tools’ı bulun.
2. Sağındaki yükleme butonuna tıklayın.

3.1 Gerçek Zamanlı İzleme İçin mongostat Kullanımı

mongostat, adeta MongoDB’nin “EKG’si” gibidir; veritabanı örneğindeki başlıca metrikleri yüksek frekansta anlık olarak gösterir ve performans darboğazlarını teşhis etmek, yük dağılımını görmek için idealdir.

• Temel Kullanım: Yeni bir terminal açıp, aşağıdaki komutu çalıştırın; anlık metrikler saniyede bir yenilenecektir:

  mongostat

  Şu şekilde bir çıktı örneği göreceksiniz, her satır bir zaman anını gösterir:

  insert query update delete getmore command dirty  used flushes vsize   res qrw arw net_in net_out conn                time
     *0    *0     *0     *0       0     1|0  0.0% 23.2%       0 1.29G 84.0M 0|0 1|0   103b    501b    4 Nov 26 15:30:00.001
     *0    *0     *0     *0       0     1|0  0.0% 23.2%       0 1.29G 84.0M 0|0 1|0    71b    501b    4 Nov 26 15:30:01.001

  Temel Sütunlar:

  • insert, query, update, delete: Saniyede ilgili işlem sayısı.
  • dirty: Önbellekteki “kirli” verinin (henüz diske yazılmamış) yüzdesi.
  • used: Depolama motoru önbellek kullanımı yüzdesi.
  • vsize, res: Sanal ve rezident bellek miktarı.
  • qrw, arw: Okuma/yazma sırasındaki bekleyen istemciler.
  • net_in, net_out: Ağ girişi ve çıkışı miktarı.
  • conn: Aktif bağlantı sayısı.

• Pratik Senaryo: Yüksek Eşzamanlı Yazma Yükü İzleme

  1. Bir terminalde (Terminal A) mongosh ile bağlanın ve aşağıdaki yüksek sıklıklı log yazımı simülasyonunu başlatın:

     // mongosh içinde çalıştır
     use log_system
     print("Starting high-frequency log insertion...")
     while (true) {
       db.app_logs.insertOne({ level: "INFO", message: "User activity detected.", timestamp: new Date() });
       sleep(50); // Her 50 ms'de bir yaz (saniyede 20 kayıt)
     }

  2. Başka bir terminalde (Terminal B) mongostat başlatıp 2 saniyelik yenileme ile izleyin:

     mongostat 2

  3. Terminal B çıktısını gözlemleyin: insert sütununda *40 civarı bir sayı (saniyede 20 kayıt x 2 saniye) göreceksiniz. Bu, yükün ağırlıklı olarak yazma işlemlerinden kaynaklandığını doğrular.

3.2 Koleksiyon Bazında İşlem Süresi Takibi için mongotop Kullanımı

mongostat veritabanının yoğunluğunu gösterirken, mongotop size bu yoğunluğun hangi koleksiyondan kaynaklandığını gösterir. Koleksiyon bazında okuma/yazma süresi takibiyle performans darboğazına anında ulaşabilirsiniz.

• Temel Kullanım: Terminalde mongotop komutunu çalıştırın. Varsayılan olarak her saniye güncellenir.

  mongotop

  Örnek Çıktı:

  ns						total		read		write			time
  local.oplog.rs   		1101ms		155ms		946ms			Nov 26 15:35:00.000
  servbay-app.sessions	210ms		1ms			209ms			Nov 26 15:35:00.000
  servbay-app.articles	15ms		15ms		0ms				Nov 26 15:35:00.000

  Temel Sütunlar:

  • ns: Namespace (veritabanı.koleksiyon).
  • total: Bu koleksiyondaki toplam okuma/yazma süresi.
  • read: Okuma işlemlerinin süresi.
  • write: Yazma işlemlerinin süresi.

• Pratik Senaryo: Uygulamadaki Sıcak Koleksiyonları Tespit Etme

  1. Terminal A’da (mongosh) aşağıdaki gibi, sık sık oturum güncelleyen ve ara sıra makale okuyan bir uygulama simüle edin:

     // mongosh içinde çalıştır
     use servbay_app
     print("Simulating application load...")
     // Oturumları sık sık güncelle
     setInterval(() => {
       db.sessions.updateOne({ sid: "session_abc" }, { $set: { data: Math.random() } }, { upsert: true });
     }, 50); // Her 50ms'de bir
     
     // Makaleleri daha seyrek oku
     setInterval(() => {
       db.articles.find({ tags: "featured" }).limit(5).toArray();
     }, 500); // Her 500ms'de bir

  2. Terminal B’de mongotop’u başlatıp, 5 saniye yenileme ile daha stabil bir izleme yapın:

     mongotop 5

  3. Terminal B çıktısını gözlemleyin: servbay_app.sessions koleksiyonundaki write ve total değerleri oldukça yüksekken, servbay_app.articles’ın read değerleri nispeten düşük olacaktır. Bu da performans sorunlarının büyük ihtimalle oturum yönetimindeki sık güncellemelerden kaynaklandığını gösterir.

3.3 mongodump ile Veri Yedekleme

mongodump, MongoDB verilerini ikili (BSON) formatta yedeklemek için kullanılan sağlam bir araçtır.

• Tek Bir Veritabanını Yedeklemek:

  mongodump --db servbay-demo --out /Applications/ServBay/backup/mongodb/servbay-demo-backup-$(date +%F)

• Tek Bir Koleksiyonu Yedeklemek:

  mongodump --db servbay-demo --collection users --out /Applications/ServBay/backup/mongodb/users-backup

• Tüm MongoDB Örneğini (Tüm Veritabanları) Yedeklemek:

  mongodump --out /Applications/ServBay/backup/mongodb/full-instance-backup

3.4 mongorestore ile Veri Kurtarma

mongorestore, mongodump tarafından oluşturulan yedek dosyalarını MongoDB örneğine geri yüklemek için kullanılır.

• Tek Bir Veritabanını Geri Yüklemek:

  # --drop parametresiyle, kurtarma öncesi hedef veritabanındaki aynı isimli koleksiyonlar silinir.
  mongorestore --drop --db servbay-demo /Applications/ServBay/backup/mongodb/servbay-demo-backup-2023-11-26/servbay-demo/

• Yedekten Farklı Bir Koleksiyona Tek Koleksiyon Kurtarma:

  mongorestore --db servbay-demo --collection users_restored /Applications/ServBay/backup/mongodb/users-backup/users.bson

4. Grafiksel Arayüzlü (GUI) Araçlarla Bağlantı

Komut satırı dışında, ServBay’deki veritabanlarını yönetmek ve verileri keşfetmek için tüm popüler MongoDB grafiksel arayüz araçlarını kullanabilirsiniz. Özellikle veri tarama, görsel sorgu ve toplu iş oluşturmak için pratiktir. MongoDB Compass, TablePlus veya Studio 3T önerilen başlıca araçlardır.

Bağlanmak için, GUI uygulamanızda şu ayarları kullanın:

• Host (Sunucu): 127.0.0.1
• Port: 27017
• Authentication (Kimlik Doğrulama): Ek parametrelerde (--auth) kimlik doğrulama etkinleştirmediyseniz ve kullanıcı oluşturmadıysanız bu kısmı boş bırakabilirsiniz.

Sonuç

ServBay, MongoDB’nin gücünü macOS’un zarif deneyimiyle birleştirerek geliştiricilere rakipsiz bir yerel geliştirme ortamı sunar. Bu rehberle; MongoDB’yi hızlıca nasıl kurup çalıştıracağınızı, mongosh ile ayrıntılı yönetimi, mongostat ve mongotop ile profesyonel seviye performans izlemesini ve mongodump ile mongorestore ile güvenilir veri yedekleme/geri yüklemeyi öğrendiniz. Artık bir sonraki projenizde MongoDB’yi tam anlamıyla kullanmaya hazırsınız!