PostgreSQL Veritabanı Yönetimi ve Kullanımı

PostgreSQL, güçlü, son derece ölçeklenebilir ve standartlara uygun açık kaynaklı bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemidir; geliştiriciler arasında oldukça popülerdir. ServBay, macOS için tasarlanmış bir yerel web geliştirme ortamı olarak PostgreSQL’i entegre şekilde sunar ve kurulumu ile yönetimini büyük ölçüde kolaylaştırır.

Bu makale; geliştiriciler için bir rehber olarak, PostgreSQL’in ServBay ortamındaki verimli yönetimini ve kullanımını ayrıntılı biçimde ele alır. Kurulum, konfigürasyon, günlük işlemler, yedekleme & geri yükleme, performans optimizasyonu ve güvenlik gibi temel alanları kapsar.

PostgreSQL’in Kurulumu ve Yapılandırılması

ServBay, PostgreSQL dahil olmak üzere paketleri yönetmek için sezgisel bir grafik arayüz sunar.

PostgreSQL Kurulumu

1. ServBay uygulamasını açın.
2. Sol menüden Paketler bölümüne tıklayın.
3. Paketler listesinden PostgreSQL paketini bulun.
4. Gereksiniminize uygun PostgreSQL sürümünü seçin (ServBay, PostgreSQL 10’dan 17’ye kadar birçok sürümü destekler).
5. Kuruluma başlamak için yükle butonuna tıklayın.

Görsel: ServBay’de PostgreSQL sürümünü seçip kurma ekranı

PostgreSQL Servisinin Başlatılması, Durdurulması ve Yönetimi

Kurulumu tamamladıktan sonra, ServBay’in yönetim paneli veya servbayctl komut satırı aracı ile PostgreSQL servisinin durumunu yönetebilirsiniz.

ServBay Yönetim Panelini Kullanma

1. ServBay uygulamasını açın.
2. Soldaki menüden Paketler bölümüne tıklayın.
3. Yüklü PostgreSQL sürümünü bulun.
4. Servisin yanındaki butonlarla başlatma, durdurma ya da yeniden başlatma işlemlerini yapabilirsiniz.

servbayctl Komut Satırı Aracını Kullanma

servbayctl, ServBay’in tüm bileşenlerini yönetmek için kullanılan güçlü bir komut satırı arayüzüdür.

# Belirli bir PostgreSQL sürümünü başlat (örn. PostgreSQL 16)
servbayctl start postgresql 16

# Belirli bir PostgreSQL sürümünü durdur (örn. PostgreSQL 16)
servbayctl stop postgresql 16

# Belirli bir PostgreSQL sürümünü yeniden başlat (örn. PostgreSQL 16)
servbayctl restart postgresql 16

# Belirli bir PostgreSQL sürümünün durumunu kontrol et (örn. PostgreSQL 16)
servbayctl status postgresql 16

Not: Komutlarda geçen sürüm numarası (16 gibi), ServBay’de yüklü olan PostgreSQL sürümüyle aynı olmalıdır.

PostgreSQL Yapılandırmasını Düzenleme

ServBay, PostgreSQL’in ayarlarını kolayca değiştirmenizi sağlar. Etkili yapılandırma; veritabanı performansını artırmak, güvenliği sağlamak ve sistem kaynaklarını verimli kullanmak için önemlidir.

ServBay’in gelişmiş grafik arayüzüyle PostgreSQL servisini yapılandırabilir, isterseniz doğrudan yapılandırma dosyasını da düzenleyebilirsiniz. Ayrıntılı bilgi ve adımlar için PostgreSQL Ayarlarını Düzenleme başlığındaki dokümantasyona göz atın.

PostgreSQL Veritabanına Bağlanma

Veritabanı işlemlerine başlamak için önce PostgreSQL’e bağlanmanız gerekir. ServBay ortamında çalışan PostgreSQL örneğine psql komut satırı aracı veya pgAdmin gibi grafik arayüzleriyle bağlanabilirsiniz.

ServBay’de iki ana bağlantı yöntemi sunulur: TCP/IP bağlantısı (genellikle harici araçlar ya da farklı konteyner/servisler için) ve yerel Socket bağlantısı (ServBay içi önerilen; daha yüksek performans ve güvenlik sağlar).

Bağlantı Bilgilerini Alma

Bağlantı öncesinde PostgreSQL kullanıcı adı ve şifresi gibi bilgileri edinmeniz gerekir. ServBay’de genellikle kurulumda veya başlatma aşamasında varsayılan bilgiler belirlenir. ServBay’in yönetim panelinde özellikle postgres gibi varsayılan ya da kendi oluşturduğunuz kullanıcı bilgilerini bulabilirsiniz.

Komut Satırı Aracı psql ile Bağlanma

psql, PostgreSQL’in resmi interaktif komut satırı istemcisidir.

1. TCP/IP Bağlantısı Kullanımı: Bu yöntem, ağ üzerinden (örn. localhost veya belirli bir IP) bağlanmak için kullanılır. ServBay'de varsayılan PostgreSQL portu 5432’dir.

   psql -U your_username -h localhost -d your_database -p 5432

   your_username ve your_database yerlerini kendi kullanıcı adınız ve bağlanmak istediğiniz veritabanı adıyla değiştirin.

2. Yerel Socket Bağlantısı Kullanımı: ServBay varsayılan olarak yerel Unix Domain Socket bağlantısını kullanacak şekilde yapılandırılmıştır; bu yöntem daha güvenli ve yüksek performanslıdır. Socket dosyası genellikle ServBay’in geçici dizinindedir.

   psql -U your_username -h /Applications/ServBay/tmp -d your_database

   your_username ve your_database için kendi kullanıcı adı ve veritabanınızı girin. /Applications/ServBay/tmp dizini, ServBay’de PostgreSQL Socket’inin varsayılan yoludur.

pgAdmin ile Bağlanma

pgAdmin, zengin özelliklere sahip, popüler bir açık kaynak PostgreSQL yönetim aracı ve grafiksel arayüz sunar.

1. pgAdmin Kurulumu: Eğer ServBay’de yerleşik olarak bulunmuyorsa, pgAdmin Resmi Sitesi üzerinden indirip yükleyebilirsiniz.
2. pgAdmin’i başlatın.
3. Yeni bir sunucu bağlantısı oluşturun: Add New Server seçeneğine tıklayın.
4. Bağlantı bilgilerini girin:
   • General sekmesi: Bir bağlantı ismi girin (ör. ServBay PostgreSQL).
   • Connection sekmesi:
     • Hostname/address: localhost
     • Port: 5432
     • Maintenance database: Genellikle postgres
     • Username: ServBay panelindeki kullanıcı adı (ör. postgres)
     • Password: ServBay panelinde görülen şifre
   • SSL mode: İhtiyacınıza göre seçebilirsiniz (genellikle Prefer ya da Require daha güvenli olur; fakat ServBay’in varsayılan ayarlarında Allow veya Disable da kullanılabilir. SSL ayarları için ServBay dokümantasyonunu inceleyin).
5. Save butonuyla veritabanı sunucusuna bağlanın.

Temel Veritabanı Yönetim İşlemleri

PostgreSQL’e bağlandıktan sonra çeşitli veritabanı yönetimi görevlerini yerine getirebilirsiniz.

Veritabanı ve Kullanıcıları Listeleme

psql komut satırında; ters slash (\) ile başlayan meta-komutlar mevcut veritabanlarını ve kullanıcı (rol) listesini görebilmenizi sağlar:

• Tüm veritabanlarını listelemek için:

  \l

• Tüm kullanıcıları (rolleri) listelemek için:

  \du

Veritabanı ve Kullanıcı Oluşturma

Yeni veritabanı ve kullanıcıları SQL komutlarıyla oluşturabilir, gerekli yetkileri atayabilirsiniz.

1. Yeni veritabanı oluşturun:

   CREATE DATABASE servbay_demo_db;

   Veritabanlarını, projeyle ilgili tanımlayıcı isimlerle oluşturmanız önerilir.

2. Yeni kullanıcı (rol) ve şifre oluşturun:

   CREATE USER servbay_user WITH PASSWORD 'a_strong_password';

   servbay_user kısmını tercih ettiğiniz kullanıcı adıyla, a_strong_password kısmını ise güçlü bir şifreyle değiştirin.

3. Kullanıcıya veritabanı yetkisi verin:

   GRANT ALL PRIVILEGES ON DATABASE servbay_demo_db TO servbay_user;

   Bu komut, servbay_user kullanıcısına ilgili veritabanında tüm ayrıcalıkları tanır. Güvenlik açısından yalnızca ihtiyaç duyulan en düşük yetkiler verilmelidir.

PostgreSQL Root (postgres) Kullanıcı Şifresini Sıfırlama

Eğer PostgreSQL’in ana kullanıcısı olan root (veya genellikle postgres) şifresini unuttuysanız, ServBay üzerinden kolayca şifre sıfırlama işlemi yapabilirsiniz. Bu işlem, genellikle ServBay’in grafik arayüzünden, karmaşık komutlara veya dosya değiştirmeye gerek olmaksızın yönetilir. Ayrıntılı bilgi için ServBay’in PostgreSQL ayarlarında veya dokümantasyonda şifre sıfırlama bölümüne göz atın.

Veritabanı Yedekleme ve Geri Yükleme

Düzenli yedek almak, veri güvenliği için kritik öneme sahiptir. ServBay ortamında hem PostgreSQL’in standart araçlarını (pg_dump, pg_restore) hem de ServBay’in yerleşik yedekleme özelliğini kullanabilirsiniz.

pg_dump ile Manuel Yedekleme

pg_dump, PostgreSQL veritabanının tüm içeriğini dışa aktarmak için kullanılır.

Yedek dosyanızı ServBay’in önerdiği yedekleme dizininde saklamanız tavsiye edilir:

/Applications/ServBay/backup/postgresql

Bir veritabanını pg_dump ile yedekleme örneği:

pg_dump -U your_username -d your_database -F c -b -v -f /Applications/ServBay/backup/postgresql/your_database_backup.dump

• -U your_username: Veritabanı kullanıcı adını belirtir.
• -d your_database: Yedeklenecek veritabanı adını belirtir.
• -F c: Çıkış biçimini özel (custom) arşiv formatı olarak ayarlar (esneklik ve kolay geri yükleme için önerilir).
• -b: "Büyük nesneleri" (Blobs) dahil eder.
• -v: Detaylı çıktı verir.
• -f <dosya_yolu>: Dosya yolu ve adını belirler.

pg_restore ile Manuel Geri Yükleme

pg_restore, pg_dump ile oluşturulan arşivden mevcut bir PostgreSQL veritabanına geri yükleme yapar.

pg_restore -U your_username -d target_database -v /Applications/ServBay/backup/postgresql/your_database_backup.dump

• -U your_username: Veritabanı kullanıcı adını belirtir.
• -d target_database: Geri yüklenecek (önceden oluşturulmuş) hedef veritabanı.
• -v: Detaylı çıktı verir.
• <dosya_yolu>: Yedek dosyasının yolu.

ServBay’in Yerleşik Yedekleme Özelliğini Kullanmak

ServBay, tüm yerel geliştirme ortamınızı (PostgreSQL dahil) otomatik veya manuel yedeklemek için kullanıcı dostu arayüz sunar.

ServBay’in dahili yedekleme özelliğiyle:

• Manuel Yedekleme: ServBay’in arayüzünde tek tıkla anlık görüntü (snapshot) oluşturabilirsiniz.
• Otomatik Yedekleme: Yedekleme planı tanımlayarak, belirli aralıklarla yedeklerin otomatik alınmasını sağlayabilirsiniz.

Yedekleme, ServBay ayarları, site dosyaları, tüm veritabanları (PostgreSQL dahil), SSL sertifikaları vb. yapılandırmaları kapsar. Yedekleme süreçlerini kolaylaştırmak ve veri güvenliğinizi sağlamak için bu özelliğin aktif kullanımı şiddetle tavsiye edilir. İlgili ayarlara ServBay ana ekranı veya ayarlar menüsünden ulaşabilirsiniz.

Performans Optimizasyonu

ServBay ortamında PostgreSQL’in en verimli şekilde çalışması için aşağıdaki performans iyileştirmelerini gerçekleştirebilirsiniz.

İndeks Optimizasyonu

Veritabanı indeksleri, büyük tablolarda ve sıkça sorgulanan sütunlarda veri çekme hızını büyük oranda artırır.

Sıkça kullanılan sorgu (WHERE), birleştirme (JOIN) veya sıralama (ORDER BY) koşulları için uygun alanlara indeks ekleyin:

CREATE INDEX idx_your_column_name ON your_table_name(your_column_name);

your_table_name, your_column_name ve idx_your_column_name bölümlerini kendi verilerinizle değiştirin.

Sorgu Optimizasyonu

EXPLAIN komutuyla SQL sorgularınızın yürütme planını analiz edebilir, performans darboğazlarını tespit edebilirsiniz.

EXPLAIN SELECT * FROM your_table_name WHERE column_name = 'value';

EXPLAIN çıktısı, indeks kullanımı, birleştirme tipi, taranan satır sayısı gibi bilgileri gösterir; bu bilgiler ışığında sorgularınızı veya indekslerinizi optimize edebilirsiniz.

Yapılandırma Optimizasyonu

PostgreSQL yapılandırma dosyalarını (genellikle postgresql.conf) düzenleyerek sisteminize ve yükünüze uygun parametreleri ayarlayabilirsiniz.

Örneğin, shared_buffers parametresi ile PostgreSQL’in önbellek için kullandığı bellek miktarını değiştirebilir, arttırarak disk erişimini azaltıp performansı yükseltebilirsiniz (ancak sisteminizdeki toplam belleği aşmamalıdır).

# postgresql.conf'da örnek ayar
shared_buffers = 1GB # Sistem belleğine ve iş yüküne göre değiştirin

Değişiklik sonrası PostgreSQL servisini yeniden başlatmanız gerekir. Ayrıntılar için ServBay yapılandırma dokümantasyonuna başvurun.

Güvenlik Yönetimi

Veritabanı güvenliği son derece önemlidir, özellikle geliştirme ortamında hassas verilerle çalışılıyorsa dikkat edilmelidir.

Güçlü Parola Kullanımı

Tüm veritabanı kullanıcılarına –özellikle admin (postgres) gibi yüksek yetkili hesaplara– karışık ve birbirinden farklı güçlü şifreler belirleyin; şifrelerinizi düzenli olarak değiştirin.

ALTER USER your_username WITH PASSWORD 'your_new_strong_password';

Düzenli Yedekleme

Yukarıda da belirtildiği gibi, düzenli yedekleme veri kaybı riskini en aza indirir. ServBay’in yerleşik yedekleme sistemiyle birlikte elle pg_dump yöntemiyle yedekleme yaparak güvenliğinizden emin olun.

Kullanıcı Yetkilerini Sınırlandırmak

Asgari yetki ilkesine uyarak, veritabanı kullanıcılarına yalnızca görevleri için gereken minimum izinleri verin; tüm kullanıcılara ALL PRIVILEGES verme alışkanlığından kaçının.

-- Kullanıcının veritabanındaki tüm ayrıcalıklarını kaldırın
REVOKE ALL PRIVILEGES ON DATABASE mydatabase FROM your_username;

-- Kullanıcıya sadece bağlanma ve geçici tablo oluşturma hakkı verin (örnek)
GRANT CONNECT, TEMPORARY ON DATABASE mydatabase TO your_username;

-- Kullanıcıya belirli bir tabloda SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE izinlerini verin
GRANT SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE ON TABLE your_table_name TO your_username;

Ağ Erişim Kontrolü

ServBay’in varsayılan ayarları, veritabanı servisini genellikle sadece yerel arayüzlere (localhost veya 127.0.0.1) bağlanacak şekilde kısıtlar. Bu, dış ağlardan doğrudan erişimi engelleyerek güvenliği artırır. Özel ihtiyaçlar, riskler ve ağ güvenliğinden emin olmadan veritabanınızı dış dünyaya açmanız önerilmez.

Sıkça Sorulan Sorunlar ve Çözümler

PostgreSQL'e Bağlanamıyorum

1. PostgreSQL servisinin çalışıp çalışmadığını kontrol edin: ServBay arayüzü veya servbayctl status postgresql <sürüm> komutuyla servis durumunu denetleyin. Çalışmıyorsa başlatın.
2. Bağlantı parametrelerini kontrol edin: Kullanıcı adınız, şifreniz, veritabanı adı, host (localhost veya /Applications/ServBay/tmp) ve port (5432) doğru mu? Özellikle ServBay arayüzünden aldığınız bilgiler eksiksiz ve güncel olsun.
3. ServBay kayıtlarını inceleyin: ServBay’in log dosyalarında PostgreSQL ile ilgili hata mesajlarını inceleyin; bağlantı sorunlarının nedenini belirlemenize yardımcı olur.
4. Güvenlik duvarı ayarlarını kontrol edin: ServBay’in varsayılan yerel ayarında genellikle sıkıntı olmaz; fakat sisteminizde ya da üçüncü taraf güvenlik yazılımlarında katı firewall kuralları varsa, ServBay dizinindeki PostgreSQL sürecine yerel erişime izin verin.

Yetki Sorunları

Veritabanı işlemleri sırasında “Yetki reddedildi” (Permission Denied) hatası alırsanız, bu genellikle kullanılan kullanıcının yeterli izni olmamasından kaynaklanır.

1. Kullanıcı yetkilerini kontrol edin: psql’de \du komutuyla kullanıcı rolleri ve özelliklerini, \dp <tablo_adı> ile ise tablo üzerindeki izinleri görebilirsiniz.
2. Gerekli izinleri tanımlayın: Yeterli yetkili bir kullanıcıyla (örn. postgres) oturum açıp, GRANT komutlarıyla kullanıcıya gerekli izinleri verin.

   GRANT ALL PRIVILEGES ON DATABASE mydatabase TO your_username; -- Veritabanı düzeyinde yetkiler
   GRANT SELECT ON TABLE your_table_name TO your_username; -- Tablo düzeyinde yetkiler

Sonuç

PostgreSQL; güçlü ve esnek bir veritabanı yönetim sistemidir; ServBay ile macOS üzerinde kullanımı ve yönetimi oldukça kolaylaşır. Bu rehberin ardından; ServBay ortamında PostgreSQL’in kurulumu, yapılandırması, bağlantı kurulması, temel görevlerin yönetimi, yerleşik yedekleme ve manuel yedekleme/geri yükleme, performans ayarları ve güvenlik takviyesi konularında uzmanlaşabilirsiniz. Bu beceriler, yerel web geliştirme süreçlerinizde size hız ve güvenlik kazandıracaktır.